'Ewaa Wechuw
'Iipay Aa Uumall:
|
Notes:
|
Heyally 'aas 'ewaa wechaawchm. 'Ewaavech wehayh umaaw; 'ewaa 'iipay wechaawchh tenyeway. Aakeyuuch nyemach wechaawchk uchemaannh wip. Maaykally nya'epam 'ewaa chemuuyuw kwa'maayvi, 'iipay 'ehmiiych nyuk mat aayumps. Pechhuukwiip pecheshuw tenyeway. 'Ekwaachemuyaawp kuuchuttches. 'Um ta'am 'ehemaych, 'ewuuwh umaaw. Kway 'iipay kurak 'ehin, hellytaa 'equll wenap nyewichem 'ewuuw; puuch 'ekwaachemuyaawpches. 'Uuch 'iipay ii way tuuyuuws.
'Ewuuw ta'amch, nyemay 'ehin 'uuyaawvu 'ekepekuw. "Haawka," 'iis. "Haawka! Memeyuu temewaa?" puuch millychish aam nyiis. " 'Aahan. 'Uuch 'ema'wipchu?" 'akekwii. "Kwaachemuyaawpvech melyaayps; 'epecheshuw ta'nyeway nyaapum 'etarchachh." "Hoo," 'iis. 'Uuch kwa'han, 'iichaas, nyii 'enyaam 'eyiwh 'emaaw; tenay stikm 'eyiwm nyii tarchachh umaaws. Puy 'enyaawap eyuk kwamshaay tuuyuuw; puu 'ukuwaay 'aasuw 'aanak 'ehmiiych nyeway. Puy plaat 'ehini 'epap kumyulk uu-ullp yaq. Nyii nya'kwar hetenyaachh umaaw; 'enyaach puum 'aas 'epap 'ehin 'eyuuwch 'esaaw. Nyaapum marwayvech naach wesuw. 'Iiwaarem kuuchuttvech newattch 'enyaawap nyekenaam. "Kenyuu!" wemii. 'Eneyiwm chuukwar. "Pily 'enyaa mat 'aayum peyii, 'ewaa wechuwh! Nyaapum aakeyuuch wechuwh! Pily, menyaamat, peyaa kaahechekwarrch!" Nyaapum nyaamat naam tarchach tenyeway. Kuuchuttvech nyuk melyaaypch apesiiw, 'iipay 'ehini uuniiwch waayp tuuyuuw. Siny 'ehin kwaachemuyaawp 'akekwii, " 'Uuch 'ema'wipha peyii?" Puuch nyukenaas, " 'Eyall, 'ily 'emati cheshupvu, peyaa nyaamat 'uu-ullk 'aachamh." Nyaapum 'uuyaaw, kuu-ull 'eyuuw 'eyall 'aayumk ta'am. 'Eyallvech nyatuuyumkem, 'ehetuuch vaal 'eshuuyul. Nyaapum vaalvu 'eyuuwch kunuw tuululvi 'echaayih. 'Oorr hewak pekwillym, stikm 'emetaawars. Kuu-ullvu 'aa-ap, 'amp ta'am. 'Eyuki 'ewaa wechaawch tenam. 'Eyiwch 'ekunycheway 'ewuuws. " 'Enyekechaam 'esally nyinyh," 'ukenaas. Nyaapum 'ily stikm nyiny, tuunap 'ehmiiym aatir. 'Epilly 'epechhaakwii 'ewaavu 'etetehwiill. 'Ekunyeway nyemay tuunap nyinych nyecham. 'Ekunyeway 'ehini, 'iikwich, puy tewaas. 'Akekwii, "Mu'yuuch 'epa'wiiha?" 'Ekunyeway nyiis, 'ewaa 'ukuwaayvek, " 'Epilly keyuuw kepechhaakwi'; 'enyaach 'ehaawinnem maanakh." 'Etemaach, 'etuunak 'enurh 'emaaws. Lawh 'iich 'ekunyeway siny puy tewaam 'akekwii, "Peyaa yuuhana?" "Haa, 'ehans," wii. "Maach 'esuq muuyaaws." Pes 'etuunakvu ewuuwh umaawm 'achepayh 'emaaw. Aakeretiip rewiih umaaw. Nyaapum puuch 'iipay 'ehini tuunakvu aachemuyuuwm 'ewuuws, nyaapum 'epa'wii 'enurs. 'Epilly 'ehmiiym 'achennaakm 'epillyvech nesoom. Nyanesoom, 'ewaavu wechaawch netewaatph umaaw; 'echaam. 'Emati 'enak. Maap nyehatt 'elymaamch wenuw tuuyiwch 'emily wekull. 'Ehenyaa, nyaapum nyechuukuw. "Kepehkwi'! Kemaaw!" 'iis, nyii nyeyiph umaaw nyekull, nyechuukuwlly sekay. Nyaapum 'etehiilly 'emaay chuukuwch hetuuch uullupm. 'Echeheriim wechamh umaaw. Nyaapum 'epehkwiim waams. Nya'aamem, kwaachemuyaawpvech pehekwii tuuyuuws, 'iipay 'ehiinkem ekwaach. 'Emaay ewupm tenyeways. 'Umch meswir 'ehin 'emaay aasewaay tewam. Nyaapum máakin kwa'stik wemanch weyiw. 'Ekwaachemuyaawpvech nyewuuwch uchehurch wiis, "Nyip kuman shuuluk." "Hoo," 'iich meswirvu 'uchehur, "pes 'aashaa puu 'uuchechu?" "Puu ku'uun," wiis. "Ku'uun." "Nyaapum 'meswir' 'uuchechu?" akekwiis 'iikwich 'ehinech puy tuuyuuwch. " 'Iipay marway ketuullvi 'meswir' wiich chuuhii," kwaachemuyaawpvech wii, "pes 'enyaawapch kewaakvi 'ku'uun' 'ips." Nyawiim tarchachvem 'epuwks. Aakeyuuch wechaawchvi 'eyiws. Kuhmilh 'ehiink nyawihch kwaachemuyaawpvech tarchach tewam; marway 'ilyvu achekaatt, marway wehwaall tenyeway. 'Ily kway'kuu 'ehiinkem nyuk shetehaat; 'ehinech 'emati yaqs. Nya'epam kwellhup 'ehini wehwaallh tenyeway. Kuhmilh 'ehin 'emat hemay; puy wehwaallh. 'Emati uumall, nyaapum 'iikwich 'ehini, kwaachemuyaawp huumaayvech, weyiwch máakin kuhwall tuuyiw. 'Emati shuuhattch uutull. Máakinem wehwallhm tuuyuuwm, wenuwh umaaw. "Shuuluk nesoom!" wiis. "Nyaapum esallym 'ehwaall 'ewaarph." Nyim wehwall 'eyaaw, marway ekwaach 'ehwall ta'waa. Kwellhupvech nyanyewayem, 'allem 'echaawch. Kuhmilh 'ehin kwellhupvu aperchaawiich, 'ilyvu aperchaawii. " 'Ilyvu 'achekaatth," wii. Nya'kwarch máakin 'ily kwaakatt tuuyiw, 'ilyvu 'achenaallym aakatts. Nyaapum 'ily wenahm 'eyuuwch, kwellhupvi 'eshetehaatch 'epechhaakwii. Kuhmilh 'ehin 'ilyvu ukch halettukm wii. Nyaapum 'ewilym, 'ematm kwellhupvu 'esheteyuul. Nya'entewaattpem 'echam, stikm 'ekekway. Ta'urpvech nyuk pams. Kwamshaayvi 'epuwkem puy 'esuwch 'aasuwvi yaqs. 'Iipaych nyuk wesuw tenyeway. 'Esuw 'eyuuwch 'enaks. Nyemay 'ekunyewayvech puy tewaas. Puu 'ewuuwch 'iis, "Pu-upch tarchach peshkwiilly warh umaaw!" 'Iipay aam 'iivu nyii uuyaawh umaaw. Nyaapum 'ii, " 'Iikwiich pupch, mechelyaypch achpesiiw, nyii trravaharrch wechaamhlly ewaarph umaaw! Ta'urpech nyuk pams, wesuwhm tuuyuuw; neyiwh umaaw." Nya'esuwch nyaapum nyatrravaharrchvi 'epuwkch kuuchuttvu 'ewuuw. 'Iipay 'ehiinkem ii way tuuyuuw. "Kuchumayuuw," 'ii, " 'enyaach 'aamh. Nyewuuwh." "Han," wii. " 'Enyaa 'eyay 'ehan! Nyewuuwh." 'Apekwilpch 'ampch 'iichaas, 'iinuypvek pily penakh. Nya'aamch 'eyips, kwaachemuyaawpvech marwayvu wiim, "Kepeshkwii, nesoom! Kenaak kesuw!" Peyii nesoom. |
heyally = recently; wechaawch = pl. of wechuw
wehay = new, "modern"; 'ewaa 'iipay = an Indian house wechaawchh tenyeway = were going to make; aakeyuuch = ramada uchemaann = pl. of uumann, raises 'ewaa chemuuyuw kwa'maay = "high school", college mat aayump = they gather kwaachemuyaawp = teacher; kuuchutt = boss 'iipay kurak 'ehin = an old indian; wenap = braids, it is braided hellytaa 'equll wenap nyewichem.. = who had long braided hair 'uuch 'iipay = some people; ii way = he talks to 'ewuuw ta'am = I looked around; nyemay 'uuyaawvu = a girl I know kepekuw = meets, comes across millychish aam = in English 'uuch 'ema'wipchu? = What are we doing? melyaayp = is busy pecheshuw = pl. of peshuw, waits; tarchach = works 'uuch kwa'han = good thing; 'enyaam = early stikm = a little 'enyaawap eyuk = in front of us; kwamshaay = shade 'ukuwaay = underneath; 'aasuw = table; 'aanak = chair plaat = plate, Sp. plato; 'epap kumyulk = sweet bread; uu-ullp = piled nya'kwar = anybody; hetenyaach = pl. of henyaa, touches marway = others 'iiwaarem = after a while; newatt = finishes kenaam = calls; kenyuu! = keneyiw! = Come! chuukwar = gives a speech; pily 'enyaa = today menyaamat = you all; aahechekwarrch = pl. of aahechekwarr, cleans uuniiwch waayp = speaks to 'eyall = leaves; cheshup = fall down (a bunch of objects) uu-ull = piles up; aacham = pl. of a-aam, takes away uuyaaw = understands; kuu-ull = a piler (rake); aayumk = gather together; tuuyumk = is gathered together; vaal = bucket (Sp.) shuuyul = puts it in, fills; kunuw tuulul = a car pulls it (trailer); chaayih = loads on back 'oorr = hour (Sp. hora) aa-ap = lays down long object; 'eyuki = over a ways 'ekunycheway = my friends wechaam = pl. of wecham, lets; esally winy = gives a hand, helps 'ily stikm = a small stick; tuunap = rope, cordage aatir = is wrapped around; 'epilly = cattails; pechhaakwii = stands up tetehwiill = pl. of tuuhwill, attaches; nyemay = young woman 'ehini = another mu'yuuch 'epa'wiiha? How do I do it? 'ewaa 'ukuwaayvek = from inside the house pechhaakwii = stands it up; haawinn = holds onto it aanak = ties it; temaa = tries; tuunak = ties a knot lawh wii = turns, glances yuuhan = is done right, is correct 'esuq = tule, reeds (in other dialects); pes = but (Sp.) 'etuunakvu = what I had tied; 'achepayh 'emaaw = I didn't believe aakeretiip = correct; rewii = looks, appears 'iipay 'ehini = another person; tuunakvu = (how to) tie it aachemuyuuw = shows how; 'epa'wii 'enur = I know how to do it achennaak = pl. of aanak; 'epillyvech nesoom = the reeds ran out netewaatp = they are finished, pl. of newatt wechaam = pl. of wecham, leaves it maap nyehatt = someone's dog henyaa = touch, rub, pet chuukuw = bites; Kepehkwi'! Stop! -lly sekay = keeps doing it tehiilly 'emaay = upper clothes (shirt) uullupm = pulls on, jerks; cheherii = pushes; wecham = lets go 'ehiink = are a few; ekwaach = with them (stationary) ewupm = pl. of um, looks out at something aasewaay = flies in a circle; máakin = machine (Sp. máquina) uchehur = points; kuman shuuluk = electric flier (drone) meswir = hawk ku'uun = hawk (southern dialect) 'ehinech = another marway = others, some; ketuull = north kewaak = south aakeyuuch = ramada, shelter; kuhmilh = young man achekaatt = pl. of aakatt, cuts wehwaall = pl. of wehwall, digs shetehaat = pl. of shuuhatt, sticks in ground; 'ehinech = others kwellhup = hole; 'ehini = another; -h tenyeway = were going to 'emat = a place uumall = marks, draws a spot huumaay = his son máakin kuhwall = machine that digs (auger) shuuhatt = sticks in ground; uutull = turns on wehwallhm tuuyuuw = should have dug; wenuw = runs, works shuuluk nesoom = electricity is gone (battery is dead) esallym = by hand; ewaarp = pl. of war, wants, needs nyim wehwall = with it you dig (shovel); weyaaw = picks up nyeway = is deep; 'all = is wide wechaawch = pl. of wechuw, makes aperchaawii = measures nya'kwar = somebody; máakin 'ily kwaakatt = machine that cuts wood (chainsaw); achenaally = pl. of aanally, moves long object wenah = heavy; weyuuwch = pl. of weyaaw uk = look at from a distance; halettuk = is straight sheteyuul = pl. of shuuyul, fills, puts in netewaattp = pl. of newatt, finishes; kekway = wanders ta'urp = noon pu-upch = pupch, they (other dialect) peshkwii = pehkwii, stops (other dialect); 'iivu = what I said uuyaaw = understands mechelyayp = pl. of melyaayp; achpesiiw = pl. of apesiiw trravaharrch = pl. of trravahaarr, works (Sp.); wecham = stop doing wesuwhm tuuyuuw = they should have eaten nyatrravaharrchvi = the place where they work kuchumayuuw = kwaachemuyaawp, teacher (other dialect) han = 'ehan, okay; 'eyay 'ehan = thank you apekwilp = turns around; 'iinuypvek = maybe penak = pl. of wenak, sits, rests peshkwii = pehekwii, stops (other dialect) nesoom = is over |